Rocznica wybuchu najwiekszego i najdłużej trwającego powstania narodowego w Polsce
22 stycznia obchodzimy w Polsce rocznicę wybuchu najwiekszego i najdłużej trwającego powstania narodowego.
W tym dniu 1863 roku Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił rozpoczęcie działań zbrojnych w Królestwie Polskim przeciwko rosyjskiemu zaborcy. 1 lutego do powstania przystąpili powstańcy na Litwie.
Zwykło się uważać, że powstanie wybuchło z uwagi na zarządzony na styczeń 1863 roku pobór do armii rosyjskiej. Perspektywa ponad dwudziestoletniej służby w oddziałach carskiego wojska, budziła sprzeciw wobec decyzji margrabiego Aleksandra Wielopolskiego- oddanego carowi naczelnika rządu cywilnego Królestwa Polskiego.
W rzeczywistości decyzja ta była próbą zdestablizowaznia ruchu narodowego, który w tym czasie przygotowywał się już do stawienia oporu postępującym represjom zaborcy. Sporządzone przez władze listy proskrypcyjne, zawierały blisko 12 tysięcy nazwisk młodych mężczyzn, którzy mieli zostać wcieleni w szeregi rosyjskiego wojska.
Tendencje narodowe społeczeństwa polskiego uzewnętrzniały się już na kilka lat przed rozpoczęciem powstania.
Po przegraniu przez Rosję wojny krymskiej w 1856 roku, śmierci cara Mikołaja i objęcia schedy po ojcu przez cara Aleksandra II, budził się w polskim narodzie przekonanie, że Rosja jest na tyle osłabiona, by można domagać się daleko idących ustępstw na rzecz społeczeństwa.
Tylko nieliczni mieli wówczas z tyłu głowy dążenia do pełnej autonomii, a działania zaborcy tłumiły niepodległościowe aspiracje.
Car zapowiedział, że będzie kontynuował politykę ojca na terenie Królestwa Polskiego, co w praktyce oznaczało postępujące zacofanie polskiej wsi, brak koniecznych reform i dalsze szykany wobec społeczeństwa.
Wobec tak prowadzonej polityki na ziemaich polskich, nieuniknione było wzmożenie nastrojów patriotycznych.
Co raz częściej wyrażano je poprzez manifestacje, jakby ich organizatorzy wysyłali społeczeństwu komunikat “policzmy się”.
Najwieksze zgromadzenia miały miejsce w czerwcu 1860 roku w związku z pogrzebem wdowy po przywódcy powstania listopadowego Józefie Sowińskim, oraz 29 listopada tego roku w rocznicę wybuchu powstania listopadowego.
Kolejna- w lutym 1861 roku, w rocznicę bitwy pod Olszynką Grochowską, została spacyfikowana przez carskie oddziały.
Początek lat 60, to czas tworzenia się organizacji konspiracyjnych, co raz częściej deklarujacych wolę zbrojnego oporu wobec zaborcy.
Na Uniwersytecie Kijowskim powstał “Ogół” przekształcony wkrótce w “Związek Trojnicki”, w Petersburgu polscy oficerowie powołali Koło Oficerów Polskich pod przywództwem Zygmunta Sierakowskiego, a następnie Jarosława Dąbrowskiego.
W 1857 roku w Warszawie powolano Akademię Medyko-Chirurgiczną, której studenci przystąpili do działalności konspiracyjnej.
Wkrótce patriotyczne wzmożenie przybrało na sile. Doszło do kolejnych dużych zgromadzen w Kownie, w Grodnie czy w Wilnie.
Władze carskie w odpowiedzi, wprowadziły w październiki 1861 roku na terenie Królestwa Polskiego stan wojenny i rozpoczęły szeroko prowadzone represje polityczne.
W styczniu 1863 oddziały powstańcze uderzyły na armię rosyjską skoszarowaną na ziemiach Mazowsza, Podlasia, Lubelszczyzny i województwa sandomierskiego.
Rosjanie ponownie zarządzili stan wojenny zawieszony w połowie 1863 roku. Przywództwo powstania objął Ludwik Mierosławski. Wydana przez władze powstańcze odezwa “Do braci Litwinów i braci Rusinów” spowodowała wybuch działań zbrojnych na terenach litewskich.
Na południu, w rejonie Pieskowej Skały, w potyczkach z Rosjanami sukcesy odnosiły oddziały pod dowództwem Mariana Langiewicza i to on w marcu 1863 roku został zatwierdzony jako kolejny dyktator powstania. Po jego aresztowaniu władze nad powstańcami objął Tymczasowy Rząd Narodowy.
Ostatnim dyktatorem został Romuald Traugutt.
Powstanie, które objęło swoim zasięgiem Królestwo Polskie, Litwę i Wołyń trwało ponad rok.
Powstańcy stoczyli blisko 1200 potyczek i bitew. Bitwa pod Szydlowcem, Lubartowem, Siemiatyczami, Miechowem, Staszowem czy Malogoszczem to tylko wycinek akcji podejmowanych przez powstańców.
Straty po stronie polskiej wyniosły około 20 tys poległych, wobec 4.5 tysiąca zabitych Rosjan.
Wkrótce po zakończeniu walk władze carskie rozpoczęły restrykcje wobec społeczeństwa.
Ponad 20 tysięcy uczestników powstania zesłano na Syberię, zarządzono masową rusyfikacje, zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego. 5 sierpnia 1864 roku na stokach Cytadeli Warszwskiej strącono Romualda Traugutta. Na Litwie skonfiskowano majątki szlachcie, blisko 40 tysięcy uczestników powstania zesłano na Syberię. Miasta wspierające powstanie pozbawiono praw. Zarządzono konfiskatę majątków klasztornych na terenie całego Królestwa Polskiego.
